复次,忆僧功德善能观察,乃舍身命犹发善心。
我昔曾闻,释迦牟尼为菩萨时,作六牙白象。时王夫人于象有怨,即募遣人指示象处语令取牙。时所遣人往至彼象所止之处,见六牙白象犹如伊罗拨象,离诸群辈与一牸象别住一处。即说偈言:
莲花优钵罗,清水满大池,
如是之方所,得见于龙象,
拘陈白色花,其状如乳雪,
皆同于白色,犹如大白山,
有脚能行动。彼之大象王,
其色犹如月,六牙从口出,
照曜甚庄严,如白莲花聚,
近看彼象牙,犹如白藕根。
时彼猎师身被袈裟,掖挟弓箭,屏树徐步向彼象所。尔时牸象见彼猎师掖挟弓箭,语象王言:“彼脱相害。”象王问言:“彼挟弓箭为着何服?”牸象答言:“身着袈裟。”象王语言:“身被袈裟,何所怖畏?”即说偈言:
如是之幢相,不害于外物,
内有慈悲心,常救护一切,
是故彼人所,不应生怖畏。
见者获安隐,寂然得胜妙,
如月有清凉,终不变于热。
尔时牸象闻是偈已更不惊疑。时彼猎师入稠林间伺候其便,即以毒箭射中象王。时彼牸象语象王言:“尔称袈裟必有慈悲,云何今者作如此事?”尔时象王,即说偈言:
此是解脱服,烦恼心所作,
远离于慈悲,悉非衣服过。
如铜真金涂,陶炼始知杂,
诳惑诸凡夫,愚者谓为真。
智者善分别,知是金涂铜,
恶心弓箭故,是以伤害我。
袈裟善寂服,乃是恶心众,
若善观察者,袈裟恒善服。
尔时牸象甚怀瞋忿,语象王言:“汝言大善!我不能忍,不随尔语。欲取彼人以解支节。”菩萨象王语牸象言:“不治结使心则如是,汝莫瞋恚作如是语,不应于彼生于忿怒。”即说偈言:
如人鬼入心,痴狂毁骂医,
医师治于鬼,不责病苦人。
结使亦如鬼,无明所覆故,
能生贪瞋痴,但当除烦恼,
何须责彼人?若我成菩提,
名称遍三界,谄伪诸结使,
念定勤精进,以灭于结使,
以智锥镵利,断绝彼诸结,
必当令干竭,烧灭使无余。
我将来必当,苦恼残灭之。
菩萨象王说是偈时,牸象默然。时诸群象咸皆来集,菩萨象王作是思惟:“彼诸象等得无伤害于彼人乎?”作是念已,向猎师所语彼猎人:“向我腹下我覆护汝。彼诸象等脱加伤害,即遣诸象各皆使去。”语猎师言:“汝所须者今随汝取。”时彼猎师闻是语已作是思惟:“如我今者无有慈心,不如彼象。”涕泣啼哭。象王问言:“汝何故哭?”猎师答言:“逼恼故哭。”象王语言:“我恐诸象伤害汝故唤汝腹下,非我身体压于汝耶?”答言:“不也,非身压我。”又复语言:“非此牸象出于恶语触恼于汝,使汝哭耶?”答言:“亦无恶言来恼于我,乃以今有大慈悲道德之故。我以恶心毒箭害汝,汝乃以慈心恐畏诸象而见伤害覆我腹下。我以此事逼恼我心,畏故哭耳。”即说偈言:
我今以毒箭,伤害象王身,
汝以慈道德,而用伤我心。
害心伤可愈,今伤汝道德,
愚心疮难复。汝德如大海,
谁说能使尽?伤害汝命者,
安慰慈覆护,若说而言之,
我形虽是人,都无慈仁德,
空有是尸骸,有剧于畜兽,
相貌如似人,作恶剧畜生。
汝虽受兽身,道德人中上,
形相虽非人,道德乃是人。
菩萨象王问猎师言:“汝速答我!汝以何事而来射我?”猎师答言:“为王所使,于汝身分少有所取,非我自心来伤害汝。”象王答言:“如有所须汝今疾取。”尔时象王即说偈言:
汝欲有所须,张手速受之,
诸发菩萨心,一切无吝惜,
随汝所须者,悉当舍与汝,
须牙即与牙,恣汝拔断取,
我以济救故,由此受是形,
一切我皆舍,所须随意取,
我为利己者,速能至涅槃,
为诸众生故,三有中受身,
为诸种智故,悲救以为因。
猎师惭耻作如是言:“为王所使来取汝牙。”象王答言:“随汝意取勿生疑难。”猎师答言:“我实不能拔取汝牙。”即说偈言:
汝慈心盈满,我畏彼慈父,
若拔汝牙者,我手必堕落。
尔时象王语猎师言:“汝若畏者当与汝拔。”作是语已以鼻绞牙,牙根极深久乃拔出,时彼象王血大流出,即说偈言:
拔牙处血出,从膊而流下,
象王极福利,其白如钵头,
拘勿头花等,积聚为大聚,
时彼诸花聚,白如象王身,
又似大石山,白雪覆其上,
譬如高山顶,赤朱流来下。
尔时象王苦痛战掉,尚自安慰。时有一天,即说偈言:
心当坚安住,莫为愚痴闷,
当观苦恼众,云何可济拔?
世界皆有死,汝当为拯拔,
当持坚牢志,莫生忧恼心。
天人阿修罗,乾闼婆夜叉,
满于虚空中,叹说未曾有。
天神作是言: “昔来极希有,
能为难苦事。拔牙极大苦,
受痛于当今,内心向菩提,
求于最胜果,终无退转意。
复有天神语彼天言:“如此菩萨终无退转。”复说偈言:
“知子拔牙苦,悲念于地狱。”
时彼象王既拔牙已,默然而住。尔时猎师作是思惟:“拔牙着地将无悔耶?而不施我?”象王知念安慰共语,即说偈言:
牙如拘勿头,亦似白藕根,
六牙尽施汝,诸牙中最上,
施汝使安乐。小待我责心,
渐使苦痛息,使我于汝所,
得敬重信心。假使汝意谓,
我是极恶人,杀盗淫欺汝,
伪诈不善具。听我答汝意,
汝可作众恶,害心弓利箭,
我皆忘不忆,唯忆敬袈裟,
见之心敬信。施者及受者,
有净有不净,我今是施主,
悉具于清净,待我料理心,
使果报广大,乃当施于汝。
尔时象王语猎师言:“此袈裟者是离欲幢,由我尊重敬心视之。”以鼻擎牙授与猎师,即说偈言:
我今真实语,毒箭射我身,
无有微恨心,加恶报于汝。
以是实语因,速疾证菩提,
度脱诸众生,如是诸苦恼。
说是偈已即便以牙施与猎师。以何因缘而引此喻?过去无量百千身中,常作如是难舍之施,本作誓愿欲成愿果,欲使诸有众生所受苦恼使得本道,欲使人解,自守清净心生信敬,是故引此方喻。