尔时三千大千世界诸四天王天等,各与无数百千亿诸天俱来在会中。三千大千世界诸释提桓因等,诸忉利天、须夜摩天王等,诸夜摩天、兜率陀天王等,诸兜率陀天、须涅蜜陀天王等,诸妙化天、婆舍跋提天王等,诸自在行天各与无数百千亿诸天俱来在会中。三千大千世界诸梵天王等,乃至首陀婆诸天等,各与无数百千亿诸天俱来在会中。是诸四天王天乃至首陀婆诸天,业报生身光明,于佛常光百分千分千万亿分不能及一,乃至不可以算数譬喻为比。世尊光明最胜最妙最上第一,诸天业报光明在佛光边不照不现,譬如燋柱比阎浮檀金。
尔时释提桓因白大德须菩提:“是三千大千世界诸四天王天乃至首陀婆诸天,一切和合欲听须菩提说般若波罗蜜义。须菩提!菩萨摩诃萨云何应住般若波罗蜜中?何等是菩萨摩诃萨般若波罗蜜?云何菩萨摩诃萨应行般若波罗蜜?”
须菩提语释提桓因言:“憍尸迦!我今当承顺佛意、承佛神力,为诸菩萨摩诃萨说般若波罗蜜。如菩萨摩诃萨所应住般若波罗蜜中,诸天子!今未发阿耨多罗三藐三菩提心者应当发心。诸天子若入声闻正位,是人不能发阿耨多罗三藐三菩提心。何以故?与生死作障隔故。是人若发阿耨多罗三藐三菩提心者,我亦随喜。所以者何?上人应更求上法,我终不断其功德。憍尸迦!何等是般若波罗蜜?菩萨摩诃萨应萨婆若心,念色无常、念色苦、念色空、念色无我,念色如病、如败痈疮、如箭入身,痛恼衰坏忧畏不安,以无所得故。受想行识亦如是。眼耳鼻舌身意,地种水火风空识种,观无常乃至忧畏不安,是亦无所得故。观色寂灭离、不生不灭、不垢不净,受想行识亦如是。观地种乃至识种寂灭离、不生不灭、不垢不净,亦无所得故。
复次,憍尸迦!菩萨摩诃萨应萨婆若心,观无明缘诸行,乃至老死因缘大苦聚集,亦无所得故。观无明灭故诸行灭,乃至生灭故老死灭,老死灭故忧悲苦恼大苦聚灭,以无所得故。
复次,憍尸迦!菩萨摩诃萨应萨婆若心,修四念处,以无所得故。乃至修佛十力、十八不共法,以无所得故。
复次,憍尸迦!菩萨摩诃萨应萨婆若心,行檀那波罗蜜,以无所得故。行尸罗波罗蜜、羼提波罗蜜、毗梨耶波罗蜜、禅那波罗蜜,以无所得故。
“复次,憍尸迦!菩萨摩诃萨行般若波罗蜜时,作是观:“但诸法诸法共相因缘润益增长分别校计,是中无我无我所,菩萨回向心不在阿耨多罗三藐三菩提心中,阿耨多罗三藐三菩提心不在回向心中,回向心于阿耨多罗三藐三菩提心中不可得,阿耨多罗三藐三菩提心于回向心中不可得。”菩萨虽观一切法,亦无法可得,是名菩萨摩诃萨般若波罗蜜。”
释提桓因问大德须菩提:“云何菩萨回向心不在阿耨多罗三藐三菩提心中?云何阿耨多罗三藐三菩提心不在回向心中?云何回向心于阿耨多罗三藐三菩提心中不可得?云何阿耨多罗三藐三菩提心于回向心中不可得?”
须菩提语释提桓因言:“憍尸迦!回向心、阿耨多罗三藐三菩提心非心是非心相,非心相中不可回向。是非心相常非心相,不可思议相常不可思议相,是名菩萨摩诃萨般若波罗蜜。”
尔时佛赞须菩提言:“善哉,善哉!须菩提!汝为诸菩萨摩诃萨说般若波罗蜜,安慰诸菩萨摩诃萨心。”
须菩提白佛言:“世尊!我应报恩,不应不报恩。过去诸佛及诸弟子,为诸菩萨说六波罗蜜示教利喜,世尊尔时亦在中学得阿耨多罗三藐三菩提。我今亦当为诸菩萨说六波罗蜜示教利喜,令得阿耨多罗三藐三菩提。”
尔时须菩提语释提桓因言:“憍尸迦!汝今当听菩萨摩诃萨般若波罗蜜中,如所应住、所不应住。憍尸迦!色色空,受想行识受想行识空。菩萨菩萨空。是色空、菩萨空不二不别,受想行识空、菩萨空不二不别。憍尸迦!菩萨摩诃萨般若波罗蜜中应如是住。复次,眼眼空乃至意意空,菩萨菩萨空。眼空乃至菩萨空不二不别。六尘亦如是。地种地种空,乃至识种识种空。菩萨菩萨空。憍尸迦!地种空乃至识种空、菩萨空不二不别。憍尸迦!菩萨摩诃萨般若波罗蜜中应如是住。无明无明空,乃至老死老死空。无明灭无明灭空,乃至老死灭老死灭空。菩萨菩萨空。憍尸迦!无明空乃至老死空,无明灭空乃至老死灭空,菩萨空不二不别。憍尸迦!菩萨摩诃萨般若波罗蜜中应如是住。檀那波罗蜜乃至般若波罗蜜,内空乃至无法有法空,四念处乃至十八不共法,一切三昧门、一切陀罗尼门,声闻乘、辟支佛乘、佛乘,声闻、辟支佛、菩萨、佛亦如是,一切种智一切种智空。菩萨菩萨空。一切种智空、菩萨空不二不别。憍尸迦!菩萨摩诃萨般若波罗蜜中应如是住。”
尔时释提桓因问须菩提:“云何般若波罗蜜中所不应住?”
须菩提言:“憍尸迦!菩萨摩诃萨不应色中住。以有所得故。不应受想行识中住。以有所得故。不应眼中住乃至不应意中住,不应色中住乃至不应法中住。眼识乃至意识,眼触乃至意触,眼触因缘生受乃至意触因缘生受中不应住。以有所得故。地种乃至识种中不应住。以有所得故。檀那波罗蜜乃至般若波罗蜜,四念处乃至十八不共法中不应住。以有所得故。须陀洹果中不应住。以有所得故。乃至阿罗汉果、辟支佛道、菩萨道、佛道、一切种智中不应住。以有所得故。
复次,憍尸迦!菩萨摩诃萨,色是常不应住,色是无常不应住,受想行识亦如是。色若乐若苦、若净若不净、若我若无我、若空若不空、若寂灭若不寂灭、若离若不离不应住。以有所得故。受想行识亦如是。
复次,憍尸迦!菩萨摩诃萨,须陀洹果无为相、斯陀含果无为相、阿那含果无为相、阿罗汉果无为相不应住。辟支佛道无为相、佛道无为相不应住。须陀洹福田不应住,斯陀含、阿那含、阿罗汉、辟支佛、佛福田不应住。
复次,憍尸迦!菩萨摩诃萨初地中不应住。以有所得故。乃至十地中不应住,以有所得故。
“复次,菩萨摩诃萨住初发心中,我当具足檀那波罗蜜不应住。乃至我当具足般若波罗蜜不应住。具足六波罗蜜当入菩萨位不应住。入菩萨位已当住阿惟越致地不应住。菩萨当具足五神通不应住。以有所得故。菩萨住五神通已,我当游无量阿僧祇佛国土,礼敬供养诸佛听法,听法已为他人说。菩萨摩诃萨如是不应住,以有所得故。如诸佛国土严净,我亦当庄严国土不应住。以有所得故。成就众生令入佛道不应住。到无量阿僧祇国土诸佛所,尊重爱敬供养,以香华璎珞泽香捣香、幢幡华盖、百千亿种宝衣供养诸佛不应住。以有所得故。我当令无量阿僧祇众生发阿耨多罗三藐三菩提心,如是菩萨不应住。我当生五眼——肉眼、天眼、慧眼、法眼、佛眼——不应住。我当生一切三昧门不应住。随所欲游戏诸三昧不应住。我当生一切陀罗尼门不应住。我当得佛十力不应住。我当得四无所畏、四无碍智、十八不共法不应住。我当具足大慈大悲不应住。我当具足三十二相不应住。我当具足八十随形好不应住。以有所得故。是八人是信行人、是法行人,如是不应住。须陀洹极七世生不应住。家家不应住。须陀洹命终垢尽不应住。须陀洹中间入涅槃不应住。是人向斯陀含果证不应住。是人斯陀含一来入涅槃不应住。是人向阿那含果证不应住。斯陀含一种不应住。是人阿那含彼间入涅槃不应住。是人向阿罗汉果证不应住。是人阿罗汉今世入无余涅槃不应住。是辟支佛不应住。过声闻、辟支佛地,我当住菩萨地不应住。道种智中不应住。以有所得故。一切种、一切法知已,断诸烦恼及习不应住。佛得阿耨多罗三藐三菩提当转法轮不应住。作佛事度无量阿僧祇众生入涅槃不应住。四如意足中不应住。入是三昧住如恒河沙等劫寿不应住。我当得寿命无央数劫不应住。三十二相一一相百福庄严不应住。我一世界如十方恒河沙等世界不应住。我三千大千世界纯是金刚不应住。我菩提树当出如是香,众生闻者无有淫欲瞋恚愚痴,亦无声闻、辟支佛心,是一切人必当得阿耨多罗三藐三菩提。若众生闻是香者,身病意病皆悉除尽不应住。当使我世界中无有色受想行识名字不应住。当使我世界中无有檀那波罗蜜名字乃至无有般若波罗蜜名字,当使我世界中无有四念处名字乃至无有十八不共法名字,亦无须陀洹名字乃至无有佛名字不应住。以有所得故。何以故?诸佛得阿耨多罗三藐三菩提时,一切诸法无所得故。如是,憍尸迦!菩萨于般若波罗蜜中不应住,以有所得故。”
尔时舍利弗心念:“菩萨今云何应住般若波罗蜜中?”
须菩提知舍利弗心所念,语舍利弗言:“于汝意云何,诸佛何所住?”
舍利弗语须菩提:“诸佛法无有住处。诸佛不色中住,不受想行识中住,不有为性中住,不无为性中住,不四念处中住,乃至不十八不共法中住,不一切种智中住。舍利弗!菩萨摩诃萨般若波罗蜜中应如是住。如诸佛住,于诸法中非住非不住。舍利弗!菩萨摩诃萨般若波罗蜜中应如是学!我当住不住法故。”
尔时会中有诸天子作是念:“诸夜叉语言字句所说尚可了知,须菩提所说语言论议解释般若波罗蜜了不可知。”
须菩提知诸天子心所念,语诸天子:“不解不知耶?”
诸天子言:“大德!不解不知。”
须菩提语诸天子:“汝等法应不知我无所论说,乃至我不说一字亦无听者。何以故?诸字非般若波罗蜜,般若波罗蜜中无听者,诸佛阿耨多罗三藐三菩提无字无说。诸天子!如佛化作化人,是化人复化作四部众——比丘、比丘尼、优婆塞、优婆夷——化人于四部众中说法。于汝意云何,是中有说者、有听者、有知者不?”
诸天子言:“不也,大德!”
须菩提言:“一切法皆如化,此中无说者、无听者、无知者。诸天子!譬如人梦中见佛说法,于汝意云何,是中有说者、有听者、有知者不?”
诸天子言:“不也,大德!”
须菩提语诸天子:“一切诸法皆如梦,无说、无听、无知者。诸天子!譬如二人在大深涧,各住一面赞佛法众,有二响出。于诸天子意云何,是二响展转相解不?”
诸天子言:“不也,大德!”
须菩提语诸天子:“一切法亦如是,无说、无听、无知者。诸天子!譬如工幻师于四衢道中化作佛及四部众,于中说法。于诸天子意云何,是中有说者、有听者、有知者不?”
诸天子言:“不也,大德!”
须菩提语诸天子:“一切诸法如幻,无说者、无听者、无知者。”
尔时诸天子心念:“须菩提所说欲令易解,转深转妙。”
须菩提知诸天子心所念,语诸天子言:“色非深非妙,受想行识非深非妙。色性非深非妙,受想行识性非深非妙。眼性乃至意性,色性乃至法性,眼界性乃至意界性,眼识乃至意识,眼触乃至意触,眼触因缘生受乃至意触因缘生受。檀那波罗蜜乃至般若波罗蜜,内空乃至无法有法空,四念处乃至十八不共法,一切诸三昧门、一切诸陀罗尼门,乃至一切种智、一切种智性,非深非妙。”
诸天子复作是念:“是所说法中不说色,不说受想行识,不说眼乃至意触因缘生受,不说檀那波罗蜜乃至般若波罗蜜,不说内空乃至无法有法空,不说四念处乃至十八不共法,不说陀罗尼门三昧门乃至一切种智,不说须陀洹果乃至阿罗汉果,不说辟支佛道,不说阿耨多罗三藐三菩提道。是法中不说名字语言。”
须菩提知诸天子心所念,语诸天子言:“如是,如是!诸天子!是法中诸佛阿耨多罗三藐三菩提不可说相,是中无说者、无听者、无知者。以是故,诸天子!善男子、善女人欲住须陀洹果欲证须陀洹果者,是人不离是忍。斯陀含、阿那含、阿罗汉果、辟支佛道、佛道,欲住欲证不离是忍。如是,诸天子!菩萨摩诃萨从初发心般若波罗蜜中应作如是住,以无说无听故。”