有知慧巧便人,以小缘故,能发大心趣向佛道;懈怠懒惰人,虽有大缘,犹不发意趣向佛道。是故行者,应强心立志勇猛善缘,何以知然?尔时世尊,在舍卫国祇树给孤独园,与诸四众诸王臣民,前后围绕,供养恭敬。于是众中,多有疑者:“世尊,本以何因缘故?初发无上菩提之心,自致成佛,多所利益?我等亦当发心成道利安众生。”尊者阿难,知众所念,即从坐起整衣服,前白佛言:“今此大众,咸皆有疑:“世尊本昔从何因缘,发大道心?唯愿说之,广利一切。”
佛告阿难:“善哉善哉!汝所问者,多所饶益。谛听善思!当为汝说。”时大会,寂静无声,风河江水,百鸟走兽,皆寂无声,于是大众,天龙鬼神,悚然乐闻,一心观佛。
佛言阿难:“过去久远,无量无边阿僧祇劫,此阎浮提,有一大王,名大光明,有大福德,聪明勇慧,王相具足。尔时边境,有一国王,与为亲厚。彼国所乏,大光明王,随时赠送;彼国所珍,亦复奉献于光明王。时彼国王,大山游猎,得二象子,端正姝妙,白如玻[王×(黍-禾+利)]山,七支拄地,甚可敬爱,心喜念言:“我今当以与光明。”念已庄校,金银杂宝,极世之珍,遣人往送。时光明王,见此象已,心大欣悦。时有象师,名曰散阇,王即告言:“汝教此象,瞻养令调。”散阇奉教不久调顺,众宝交络,往白王言:“我所调象,今已调良,愿王观试。”王闻心喜,迟欲见之,即击金鼓,会诸臣下,令观试象。大众既集,王乘是象,譬如日初出山光明照曜,王初乘象,亦复如是。与诸臣民,出城游戏,将至试所。时象气壮,见有群象于莲华池食莲华根,见已欲发奔逐牸象,遂至深林。时王冠服,悉皆堕落,坏衣破身,出血牵发。王时眩𥈆,自惟必死,极怀恐怖,即问象师:“吾宁当有余命不耶?”散阇白王:“林中诸树,有可捉者,愿王搏捉,乃可得全。”王搏树枝,象去王住,下树坐地,自视无复衣冠,身体伤破,生大苦恼,迷闷出林,不知从者所在。象师小前,捉树得住,还求见王愁恼独坐,象师叩头,白王:“愿王莫大忧苦,此象正尔淫心当息,厌恶秽草,不甘浊水,思宫清净肥美饮食,如是自还。”王即告曰:“吾今不复思汝及象,以此象故,几失吾命。”尔时群臣,咸各生念,谓王已为狂象所害。寻路推求处处,或得天冠衣服,或见落血,遂乃见王,驾乘余象,还来入城。城中人民,悉见大王受如是苦,莫不忧恼。尔时狂象,在野泽中,食诸恶草,饮浊秽水,淫欲意息,即思王宫清凉甘膳,行如疾风,诣本止处。象师见已,往白王言:“大王当知!先所失象,今还来至,愿王视之。”王言:“我不须汝,亦不须象。”散阇启王:“王若不须我及象者,唯愿观我调象之方。”王即使于平坦地敷置坐处。
“时国中人,闻此象师欲示大王调象之法,普皆云集。时王出宫,大众导从,诣座而坐,象师散阇,将象至会,寻使工师,作七铁丸,烧令极赤,作已念言:“象吞此丸,决定当死;王后或悔。”白言大王:“此白象宝,唯转轮王,乃得之耳,今有小过,不应丧失。”王告之言:“象若不调,不应令吾乘之;若其调适,事衅如斯。今不须汝,亦不须象。”象师又言:“虽不须我,象甚可惜!”王怒隆盛,告言远去!散阇起已,泣泪而言:“王无亲疏,其心如毒,诈出甜言。”时会大小,闻已堕泪,谛视于象。象师即便作相告象:“吞此铁丸,若不吞者,当以铁钩斫裂汝脑。”象知其心,即自思惟:“我宁吞此热丸而死,实不堪忍被铁钩死,如人俱死,宁受绞死不乐烧杀。”屈膝向王,垂泪望救。王意怒盛,睹已余视。散阇告象:“汝今何以不吞此丸?”时象四顾,念是众中,乃无有能救我命者,以手取丸,置口吞之,入腹焦烂,直过而死,如金刚杵打玻[王×(黍-禾+利)]山,铁丸堕地,犹故热。时会见已,莫不悲泣。
“王见此事,惊怖愕然,乃生悔心,即召散阇,告言:“汝象调顺乃尔,何故在林,不能制之?”时净居天,知光明王应发无上菩提之心,即作神力,令象师跪答王言:“大王!我唯能调象身,不能调心。”王即问言:“颇复有人,亦能调身,兼调心不?”白言大王:“有佛世尊!既能调身,亦能调心。”时光明王,闻佛名已,心惊毛竖,告言散阇:“所言佛者,何种性生?”散阇答言:“佛世尊者,二种性生,一者智慧,二者大悲。勤行六事,所谓六波罗蜜,功德智慧,悉具足已,号之为佛,既自能调,亦调众生。”王闻是已,悚然踊跃,即起入宫,洗浴香汤,更着新衣,上高阁上,四向作礼,于一切众生起大悲心,烧香誓愿:“愿我所有功德,回向佛道,我成佛已,自调其心,亦当调伏一切众生。若以一众生故,在于阿鼻地狱,住经一劫,有所益者,当入是狱,终不舍于菩提之心。”作是誓已,六种震动,诸山大海,𧿽𨁟踊没,虚空之中,自然乐声,无量诸天,作天妓乐,歌叹菩萨,而作是言:“如汝所作,得佛不久;成佛道已,愿度我等,我等于此清净法会,亦应有分。”佛告诸比丘:“欲知尔时白象吞铁丸者,难陀是也。时象师者,舍利弗是也。光明王者,我身是也。我于尔时,见是象调顺故,始发道心,求于佛道。”
尔时大会,闻佛苦行如是,有得四道果者,有发大道心者,有出家修道者,莫不欢喜,顶戴奉行。以是因缘,强志勇故,由小因缘能办大事;懒惰懈怠,虽遇大缘,无所能成。是故行者,当勤精进趣向佛道。